بلاگ

اگر می‌خواهید بدانید انواع بذر چیست و بذر F1 چه مفهومی دارد، با نوشته‌ی دیگری از بلاگ «کشاورزی منتخب» همراه شوید. بذر باکیفیت تاثیر مستقیمی در محصول نهایی دارد به همین دلیل پیش از خرید بذر، خوب است بدانید انواع بذر چیست و کدام‌یک برای باغ یا گلخانه‌ شما مناسب است.

مراحل مختلف کاشت هزینه و زحمت فراوانی می‌طلبد. بدون خرید بذر باکیفیت و مرغوب، همه‌ی زحمت‌ و هزینه به‌هدر می‌رود. ابتدا باید بدانیم انواع بذر چیست و کدام نوع بذر دلخواه و مناسب شرایط ماست. سپس می‌توانیم روی برداشت محصول عالی حساب کنیم.  

بذر باز گرده‌افشان (Open-Pollinated) چیست؟

بذر باز گرده افشان یا آزاد گرده‌افشان از راه گرده‌افشانی با حشره‌ها، باد، پرندگان، انسان یا هر عامل طبیعی دیگر تولید می‌شود. مزیت روش طبیعی تولید بذر این است که می‌توانیم بذرها را ذخیره کرده و در فصل بعد بکاریم. گیاه حاصل از این بذر شبیه والد خود خواهد بود. محصول بذر باز گرده‌افشان یا OP طعم خوبی دارد و اغلب افراد آن را می‌پسندند.

از آن‌جا که در تولید بذر از راه گرده‌افشانی باز مانعی در راه جابه‌جایی گرده‌ وجود ندارد، شاهد تنوع ژنتیکی زیادی در این نوع بذر هستیم. بنابراین، گونه‌های مختلفی از گیاه تولید خواهد شد. بذری که در طی چندین نسل ذخیره شده، به‌عنوان بذر وارث شناخته می‌شود.

از ۱۲ هزار سال پیش که مردم به کشاورزی روی آوردند تا کنون، کشاورز ویژگی‌های مدنظرش را در گیاه حفظ کرده. مزه، اندازه، رنگ، سفتی یا نرم، مدت زمان لازم برای رسیدن میوه، مقاوم بودن نسبت به بیماری یا مدت رشد از جمله مواردی هستند که کشاورز ممکن است بخواهد حفظ کند. این ویژگی خاص بذر OP به‌شمار می‌رود.

برای تولید بذر آزاد گرده‌افشان مزرعه گیاه موردنظر ایزوله می‌شود. فاصله از گیاهان دیگر کمک می‌کند از گرده‌های دیگر در امان بمانند. هر چه گیاهان همسایه گرده‌ی سبک‌تری داشته باشند، فاصله‌ی بیشتری از آنها درنظر می‌گیریم.‌

جمع‌بندی ویژگی‌های بذر باز گرده‌افشان

• با انتخاب بهترین گیاه و ذخیره‌ی بذر آن، می‌توانیم گونه‌ی مدنظرمان را حفظ کنیم. ضمن این که با ذخیره‌ی بذر، نیازی به تهیه‌ی دوباره‌ی آن نداریم. محصولاتی مانند لوبیا، نخودفرنگی، گوجه‌فرنگی و کاهو خود گرده‌افشانی می‌کنند و نیازی به ذخیره‌ی بذر هم ندارند.
• درصورت انتخاب بذر باز گرده‌افشان، هزینه‌ی نهایی کشاورز کمتر خواهد بود. بذر هیبرید دو خط ژنتیکی مختلف دارد که باید حفظ شود و تولید آن هزینه‌ی بیشتری دارد.
• کمتر کسی می‌تواند مزه‌ی دلپذیر بذر آزاد گرده‌افشان را نادیده بگیرد. فروشنده بذر هیبرید بیشتر بر کیفیت و مشخصه‌هایی مانند قابلیت ذخیره‌سازی و یک‌دست بودن تمرکز می‌کند تا مزه.

بذر موروثی (Heirloom) چیست؟

بذر موروثی همیشه از نوع OP دسته‌بندی می‌شود. دانه‌های موروثی همان دانه آزاد گرده‌افشانی هستند که کشاورز بیشتر از دو نسل آنها را حفظ و ذخیره کرده. هر نسل شامل ۲۵ سال است. پس دانه‌ی موروثی دست‌کم به‌مدت ۵۰ سال حفظ شده.

قدمت بعضی از بذرهای موروثی به بیشتر از صدها سال می‌رسد. بعضی دانه‌ها از مکان‌های جغرافیایی مختلفی آمده‌اند؛ مانند ذرت و لوبیا که از مکزیک و سرخ‌پوست‌های آمریکا گرفته شده‌اند، گوجه‌فرنگی از آمریکای مرکزی یا اسفناج ابی که خانه‌اش در آسیا بوده.

بذر هیبرید (Hybrid) چیست؟

کشاورزی مدرن امروز ترجیح می‌دهد بیشترین محصول را با بالاترین کیفیت برداشت کند. یکی از راه‌های رسیدن به چنین هدفی، تولید بذر هیبرید است. می‌توان گفت در میان انواع بذر، هیبرید یکی از پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه‌ی تولید بذر به‌شمار می‌رود.

بذر هیبرید حاصل گرده‌افشانی دو گیاه از یک گونه است که از نظر ژنتیکی یکسان نباشند. در روش هیبریداسیون یا دو رگ‌ گیری گیاهانی را به‌عنوان والد انتخاب می‌کنیم که ویژگی‌های مثبتی مانند مقاومت به کم‌آبی و بیماری داشته باشند. دانه‌ی حاصل از این روش، ترکیبی از ویژگی‌های مثبت هر دو والدش را دارد.

درخت و گیاهی که از بذر هیبریدی به‌دست می‌آید، در برابر انواع بیماری‌ها مقاوم‌تر است. میوه‌ی چنین درختی درشت، سالم و باکیفیت خواهد بود و فرایند برداشت محصول سریع‌تر رخ خواهد داد. نسل اول بذر هیبرید F1 نامیده می‌شود و محصول بسیار باکیفیتی ارائه می‌کند. طعم مشابه، سرعت رشد بالا و ماندگاری باعث می‌شود بذر F1 میان کشاورزان محبوب باشد.

جمع‌بندی ویژگی‌های بذر هیبرید یا دو رگ گیری

• بدون تردید مقاومت دربرابر بیماری یکی از برتری‌های بذر هیبرید به‌حساب می‌آید. تولید بذر هیبرید که دربرابر آفات کشاورزی مقاوم باشد، خیلی ساده‌تر از داشتن بذر OP مقاوم است.
• یک‌دست بودن دانه‌های هیبرید باعث می‌شود کشت‌وکار کارآمد بوده و خیال کشاورز از بازاریابی و فروش محصولش آسوده باشد. نیاز بذر به آب و آفتاب یکسان است. از این رو کشت آن ساده‌تر خواهد بود.
• ماندگاری محصول هیبرید بالاست و طول مدت برداشت تا رسیدن به قفسه‌ی فروشگاه سالم و تازه می‌ماند. به همین دلیل است که میزان تولید را بالا می‌بریم و می‌توانیم برای فروش و بازاریابی برنامه‌ریزی کنیم.
• کشاورز باید هر سال بذر F1 تهیه کند، زیرا این بذر قابل‌تکثیر نیست. نسل‌های بعد آن که با زیاد شدن شماره مانند F2 و F3 نشان داده می‌شوند، کیفیت بذر F1 را ندارند.

بذر تراریخته یا جی ام او (Genetically Modified Organism) چیست؟

اکنون ببینیم بذر GMO چیست. بذر تراریخته یا تراژنی در آزمایشگاه اصلاح می‌شود و اساسا با بذر F1 تفاوت دارد. بذر تراریخته با استفاده از تکینیک‌های پیچیده‌ای مانند مهندسی DNA تولید می شود و صفتی را دارد که گیاه والد نداشته.  صفتی مانند مقاوت دربرابر آفات یا مقاوم بودن در مقابل علف‌کش.

تولید بذر تراریخته هزینه‌ی بالایی دارد و این بذر را برای کاشت در سال بعد نمی‌توان ذخیره کرد. ذرت، وسیا، سیب‌زمینی و کدوحلوایی ازجمله گیاهانی هستند که در کشورهای مختلف از بذر تراریخته به‌دست می‌آیند.  در بعضی کشورها محصولات تراریخته برچسب GMO دارند.     

سخن پایانی

در این نوشته خواندید که بذر چیست و انواع بذر کدامند. بذر آزاد گرده‌افشان که به‌صورت طبیعی گرده‌افشانی شده و طعم و مزه‌ی بسیار خوبی دارد. بذر باز گرده‌افشان را می‌توان ذخیره کرد. رسیدیم به بذر موروثی که حاصل ذخیره‌ی دو نسل از بذر است. سپس گفتیم بذر F1 چیست و چه مزایایی دارد. بذر هیبرید یکی از دستاوردهای کشاورزی مدرن به‌شمار می‌رود که تاثیر مثبتی در حجم تولید و فروش آن داشته. در پایان رسیدیم به بذر تراریخته.

کارشناسان محیط زیست و سلامت بذر  GMOرا برای محیط زیست و سلامت انسان مناسب نمی‌دانند. برای مثال بقایای سیب‌زمینی تراریخته کیفیت خاک را از بین می‌برد و آن خاک برای کشت مناسب نخواهد بود. ازآن‌جا که در ترکیب دانه‌های تراریخته باکتری وجود درد، می‌تواند برای بدن انسان مضر باشد؛ اگرچه تولیدکنندگان بذر این ادعا را نمی‌پذیرند.

اگر در فکر خرید بذر هستید و در جست‌وجوی فروشگاه کشاورزی به این نوشته رسدید، یا نیاز به مشاوره رایگان دارید، روی کارشناسان ما در مجتمع مهندسی کشاورزی منتخب حساب کنید. اگر از فروشگاه کشاورزی معتبر بذر بخرید، خیال‌تان از کیفیت محصول آسوده خواهد بود.